Energii

Energii (faan greks εν en „banen“ an ἔργον ergon „werke“) as en wichtag grate uun a füsiik an spelet en grat rol uk uun a technik, chemii, biologii an wiartskap. Hör SI-ianhaid as Joule (J).

En wichtag natüürgesets sait, dat energii ei ferleesen gung koon. Hat koon oober hör skak feranre.

Bestemangen

En dynamo feranert mechaanisk energii tu elektrisk energii.

Mechaanik

Energii woort miast üs werk $W$ betiakent an bereegent ham ütj krääft $F$ an wai $s$

$W_{\text{mechaanisk}}=F\cdot s$

Elektrisk energii

Uun a elektrotechnik saat energii (elektrisk werk) ham ütj späänang $U$, struummäächt $I$ an tidj $t$ tuup:

$E_{\text{elektrisk}}=U\cdot I\cdot t$

Energii an faard

Am so muar energii $E$ ik iinsaat, am so muar mase $m$ koon ik reer. $v$ as at faard

$E_{\mathrm{k}\mathrm{i}\mathrm{n}\mathrm{e}\mathrm{e}\mathrm{t}\mathrm{i}\mathrm{s}\mathrm{k}}=\frac{1}{2}m{v}^2$.

Energii as relatiif

Uun en mase $m$ raut energii efter det formel

$E_{\text{uun rau}}=m{c}^2$

Diarbi as $c$ at faard faan't laacht.