Elektrisk späänang

At elektrisk späänang as en grate uun a füsiik. Det dää uun, hüföl elektrisk werk (= energii) nuadag as, am en elektrisk lääs faan en elektron of ion uun en elektrisk fial tu skebin.

Det Formeltiaken U komt faan latiinsk urgere (trak of pui). Uun't SI-süsteem woort at späänang uun't ianhaid Volt (V) efter Alessandro Volta beskrewen.

Huar det faan komt

Späänang entstäänt uun a natüür troch rofin, so üs bi en laid, huar onerskiaselk loft bienööder rofet. Uun a technik woort späänang miast troch induksion häärsteld. Bi en baterii entstäänt späänang troch en cheemisk reaksion.

Nat

För a hüshual woort uun föl lunen en späänang faan 220 V paroot steld, uun ööder lunen oober 110 V. Grater maskiinen brük dreistruum mä 380 V. Wan maskiinen uun a gang san, suragt det späänang för struum.

Bestemangen

Det späänang woort bereegent ütj det elektrisk werk (= energii) $W_{\mathrm{A}\mathrm{B}}$ (uun Joule of Wattsekunden of Newtonmeeter) an det elektrisk lääs (Q) (uun Coulomb).

Ütj

$W=\overrightarrow{F}\cdot \overrightarrow{s}$ an $\overrightarrow{F}=\overrightarrow{E}\cdot Q$

woort

$U_{\mathrm{A}\mathrm{B}}=\frac{W_{\mathrm{A}\mathrm{B}}}{Q}$

$Q$ = elektrisk lääs; $F$ = krääft; $E$ = elektrisk fialmäächt; $s$ = wai; $W_{\mathrm{A}\mathrm{B}}$ = werk faan't skebin

Späänang an struum

Hüföl struum $I$ bi en was späänang $U$ lääpt, hinget faan di wederstant $R$ (uun Ohm) faan di struumfeerer (of det maskiin) uf.

$U=R\cdot I$

Späänang an efekt

Di elektrisk efekt $P$ (uun Watt) bereegent ham ütj at elektrisk werk $W$ per tidj $t$:

$P=\frac{W}{t}$

Auer di struum $I$ ham efter elektrisk lääs $Q$ an tidj $t$ bereegent, komt at tu

$P=U\cdot I$

Luke uk diar

• Stroom - Stroomkraft - Energii

Ferwisang efter bütjen

• Ferklaarang faan't späänang mä't "weedermodel" (sjiisk)